Pandora, novi svemirski teleskop čije je lansiranje planirano za prvi kvartal 2026. godine, predstavlja jedan od najznačajnijih koraka u savremenoj astronomiji, uprkos tome što je finansijski i tehnički mnogo skromniji od teleskopa poput James Webba. Dok Webb dominira svemirskim istraživanjima sa svojih 7,5 tona i izuzetno kompleksnim instrumentima, Pandora teži svega 358 kilograma i široka je nešto više od jednog metra – teleskop gotovo minimalističkog dizajna. Međutim, upravo u toj jednostavnosti leži njena snaga. Misija Pandore fokusira se na dvadeset pomno odabranih egzoplaneta, koje će posmatrati deset puta po 24 sata, što će omogućiti izuzetno preciznu analizu njihovih atmosfera i potencijalne pogodnosti za razvoj života. Taj pristup čini Pandoru neprocjenjivim dodatkom postojećim teleskopima, posebno jer omogućava kontinuirana posmatranja kakva veliki teleskopi ne mogu priuštiti zbog ograničenog vremena i velike potražnje.
Kako je čovječanstvo otkrilo egzoplanete
Danas se čini gotovo nezamislivim da se nekada sumnjalo u postojanje planeta izvan Sunčevog sistema. Budući da je Sunce obična zvijezda u jednoj od milijardi galaksija, sasvim je logično da bi se planeti trebali formirati i oko drugih zvijezda, baš kao što su se formirali u našem slučaju, iz oblaka plina i prašine. Ipak, nauci su bili potrebni konkretni dokazi. Prvi su stigli 1992. godine, kada su otkrivene dvije planete koje orbitiraju oko pulsara udaljenog 2300 svjetlosnih godina. Od tada je potvrđeno više od šest hiljada egzoplaneta, a sada znamo da gotovo svaka zvijezda u svemiru ima barem jedan planet.
Posebnu ulogu u ovom otkriću imali su teleskopi poput Keplera, koji je 2009. godine započeo revoluciju otkrivši najmanje 2300 egzoplaneta, zatim TESS, Hubble i naravno James Webb. Svaki od ovih instrumenata doprinio je širenju našeg znanja o planetarnim sistemima i mogućim uslovima za život van Zemlje. Upravo na tom temelju gradi se i misija Pandore – fokusirana, specijalizirana, i posvećena razumijevanju atmosferskih svojstava udaljenih svjetova.
Zašto je Pandora važna za potragu za životom?
Direktno posmatranje egzoplaneta i dalje je praktično nemoguće: zvijezde su isuviše sjajne, a planete previše male. Zato astronomi koriste indirektne metode, među kojima se ističu radijalna brzina i tranzitna metoda. Tranzitna metoda, koju će Pandora primarno koristiti, omogućava ne samo detekciju planeta već i analizu spektra svjetlosti koja prolazi kroz njihovu atmosferu. Upravo taj mali dio svjetlosti može otkriti prisustvo ključnih molekula poput vodene pare, vodika, ugljikovog dioksida ili dušika — sastojaka koji mogu ukazivati na habitabilne uslove.
Ova metoda se već koristi na postojećim teleskopima, ali rezultati variraju jer zahtijevaju dugotrajna i ponovljena posmatranja, što teleskopi poput Webba teško mogu pružiti zbog velikog broja naučnih projekata. Pandora je zato dizajnirana da višestruko i uporno posmatra iste planete, dajući najdetaljnije atmosferske podatke do sada. Iako mala, njena misija je velika: pomoći čovječanstvu da odgovori na jedno od najstarijih pitanja – jesmo li sami u svemiru?